98/04/27

امروز كمتر كسی است كه بخاطر آورد عظمت امپراطوری بريتانيا و جهش انگلستان در دوران انقلاب صنعتی مديون چپاول‌گری‌های دزدان دريايی و همپيمانی آن‌ها با ملكه اليزابت در تجارت بوده است.

سری فیلم های "دزدان دریایی کاراییب" از محبوب ترین محصولات هالیوود در نشان دادن بخشی از تاریخ دریانوردی دنیا با چاشنی تخیل است. سواحلی غرق در رطوبت معمول آمریکای جنوبی با قلعه هایی که سربازان امپراطوری بریتانیا از آن بر بخش مهمی از سواحل دریای کاراییب فرمان می‌رانند و صد البته دزدان دریایی که در عشرتکده‌ها، غنیمت های آخرین غارت خود را خرج می کنند.

این تصویر پر زرق و برق علی‌رغم اغواگری فراوان با آنچه در تاریخ روی داده تفاوتی به اندازه زمین تا آسمان دارد. در واقعیت امپراطوری بریتانیا نه تنها دشمن دزدان دریایی نیست بلکه آشکارا با آن ها علیه دشمنان خود همپیمان می شود. همپیمانانی که نه تنها سلطه امپراطوری بریتانیا را بر آب های جهان تضمین کردند بلکه تبدیل به مادرخرج درباره پر هزینه بریتانیا شدند.

*اروپایی‌ها چگونه یک تریلیون دلار در آمریکای لاتین غارت کردند

نقطه آغاز داستان عجیب دزدان دریایی را می توان در شهر گرنادا یا همان غرناطه یافت. زمانی که ایزابل ملکه کاستیل به همراه شوهر خود فردیناند در دوم ژانویه 1492 پس از 9 ماه محاصره آخرین نشانه های حاکمیت مسلمانان در شبه جزیره ایبری را محو کردند. هفت ماه بعد در اوت 1942 یک ماجراجوی ایتالیایی به نام کریستف کلمب از سوی ایزابل و فردیناند راهی سفری دریایی شد تا با غارت هند افسانه ای خزانه پادشاهای بریتانیا را انباشته‌تر کند. سرزمینی که از زمان جنگ‌های صلیبی به عنوان منبعی غنی از طلا در ذهن شهسواران اروپایی نقش بسته بود.

در گوشه دیگری از شبه جزیره ایبری، مانوئل پادشاه پرتغال که حریصانه تلاش های ایزابل و فردیناند را دنبال می‌کرد در سال 1498 و پنج سال بعد از سفر کلمب را راهی سواحل هند. با قاطعیت می توان گفت که از این تاریخ دوران جدیدی از تاخت و تاز اروپاییان در دنیا بر پایه تسلط دریایی آغاز شده است.

واسکودوگاما پس از دور زدن قاره آفریقا و نام نهادن امید نیک بر انتهای این خشکی به بنادر پر رونق شرق آفریقا رسید. ممباسا و مالیندی در شرق آفریقا اولین مقصد دوگاما در مسیر هند و پس از آن وی به بندر کالیکوت در ساحال مالابار هند رسید و سرانجام در اوایل سال 1499 با ثروتی هنگفت به لیسبون بازگشت. پس از دوگاما پادشاه پرتغال ناوگان بزرگ و مجهزی به همراه 13 کشتی به فرماندهی ماجراجویی به نام «پدرو مابرال» عازم شرق کرد که این بار در سال 1500 به سواحل برزیل رسید و آن را به نام پادشاه پرتغال متبرک کرد.

 در کنار موفقیت های پرتغالی‌ها در کشف و ایجاد یک امپراطوری دریایی در اقیانوس هند و آمریکای لاتین اسپانیایی ها هم به موفقیت های بزرگی رسیدند. در سال 1518 فرناندو کورتز یک ماجراجوی اسپانیایی سفر خود را به سمت غرب و بر اساس مسیر کلمپ آغاز کرد. وی در ابتدا به جزایر آنتیل رسید و سپس در 13 مارس 1519 با پانصد مرد مسلح به ساحل مکزیک قدم گذاشت. این واقعه زمینه یک هجوم طولانی علیه امپراطوری ثروتمند آزتک‌ها در آمریکای لاتین بود. امپراطوری که از لحاظ دست آوردهای علمی و اقتصادی از تمام کشورهای اروپایی بالاتر بود و تنها یک برتری جزیی در زمینه سلاح های گرم سبب سقوط این امپراطوری و قتل عام دسته جمعی مردم بومی این منطقه شد. در ادامه نیز «فرانسیسکو پیزارو» نظامی دیگر اسپانیایی نیز کشور پرو را تصرف کرد. به این ترتیب تمام آمریکای لاتین به تصرف دو امپراطوری اروپایی پرتغال و اسپانیا در آمد و در کنار آن غارت همه جانبه این کشورها نیز آغاز شد.

آمار روشنی در خصوص میزان دارایی به غارت رفته از این کشورها وجود ندارد، اما بر طبق برخی برآوردهای تاریخی میزان طلا و جواهرات به غارت رفته از کشورهای آمریکای لاتین به یک تریلیون دلار می رسد.

این ثروت عظیم پایه‌های تمدن جدید اروپایی که همه آن را به عنوان رنسانس می شناسیم را محکم کرد.

*قدم اول انگلیسی‌ها برای تبدیل شدن به یک قدرت استعماری

در این دوران کشور دیگری نیز در تکاپوی غارت ثروت‌های عظیم آمریکای لاتین و هند است. هنری هفتم پادشاه بریتانیا که به شدت به همتایان خود در پرتغال و اسپانیا رشک می برد یک ماجراجوی ایتالیایی به نام جیووانی کابوتا با همکاری تجار بریستول دومین شهر بندری اروپا راهی اقیانوس اطلس کرد. این ایتالیایی ماجراجو که انگلیسی ها در تاریخ خود به نام  جان کایوت نام می برند با فرمان هنری هشتم راهی دریاها شد تا هر سرزمینی که متعلق به مشرکان و غیر مسیحی ها بود را تصرف کند.

کایوت در سفر خود به جزیره کیپ برتون در نوا اسکاتیای کانادا رسید و آن را به نام هنری هشتم تملک کرد. با این حال جدی ترین تلاش انگلیسی ها برای رقابت با پرتغال و اسپانیا در زمان الیزابت اول آغاز شد. دختری که حاصل تلاش هنری هشتم برای برانداختن مذهب کاتولیک در انگلستان بود و در دوره حکومت وی بود که تلاش های جدی انگلیسی ها برای تشکیل کلونی ها در سواحل آمریکا آغاز شد.

*وقتی که دزدان دریایی خرج ملکه الیزابت را می‌دادند

در زمان به قدرت رسیدن ملکه الیزابت جمعیت انگلستان تنها حدود دو میلیون نفر بود. جمعیت لندن در اوایل دوره الیزابت نزدیک به 90 هزار نفر بود که درپایان سلطنت او به 150 تا 200 هزار نفر رسید که عمدتا ناشی از مهاجرت دزدان دریایی و ماجراجویان برای تصرف مناطق ماورای اقیانوس اطلس بود. لندن در آن زمان شهری به شدت طبقاتی بود که ثروتمندان آن در غرب شهر و انبوهی از فقرا در شرق این شهر زندگی می کردند و تنها بندرگاه آن نیز در ساحل رود تیمز به کمپانی هند شرقی تعلق داشت.

زمانی که الیزابت در انگلستان به قدرت رسید، جامعه انگلستان در وضع اقتصادی نابسامانی قرار داشت. در این میان ملکه انگلستان برای تامین مخارج دربار خود که در سال به بیش از 300 هزار پوند در آن زمان بالغ می شد، راحت ترین راه را برگزید و آن هم مشارکت با دزدان دریایی و تصرف سایر سرزمین ها بود.

*سگ‌های درنده ملکه الیزابت چه کسانی بودند

دو همپیمان اصلی ملکه الیزابت در غارت کشتی ها سرجان هاوکیینز و سر فرانسیس دریک بودند هر دو جزو دزدان دریایی منطقه کاراییب و به مدت 4 دهه سگ‌های درنده الیزابت در دریاها محسوب می شدند.

هاوکینز که او با بنیانگذار تجارت آزاد انگلیس با آمریکای جنوبی می خوانند، سرپرستی تجارت برده را از سوی شخص الیزابت را بر عهده داست. او نخستین بار در سال 1563 با سه کشتی و یکصد خدمه با سرمایه بازار لندن 500 برده در سیرالئون را به بردگی بردگی برد و در هاییتی فروخت. سپس کشتی های خود را از کالا پر کرد و به لیورپول بازگشت. سفر بعدی هاوکینز به سواحل گینه بود. ملکه الیزابت در این سفر یک هزار پوند سرمایه گذاری کرد که معادل یک سوم کل سرمایه این محموله بود. این سرآغاز تجارت انگلیسی برده بود که تا اواسط قرن نوزدهم ادامه داشت.

از سوی دیگر دریک نیز با همراهی و سرمایه گذاری الیزابت در حال راهزنی دریایی بود. فرانسیس  دریک که کار خود با دریانوری در یک کشتی باری آغاز کرده بود ناوگانی را برای غارت کشتی های اسپانیایی تشکیل داد و شروع به غارت آنان کرد. سرمایه اصلی برای تشکیل این ناوگان در حدود 5000  پوند بود که نیمی از آن بر عهده ملکه الیزابت بود و 600 هزار پوند برای ملکه انگلیس سود به همراه داشت.

تنها در یک مورد  دریک با غارت یک کشتی اسپانیایی توانست بیست و پنج هزار پزو طلای ناب را بدست آورد. دریک همچنین در کار تجارت برده بود و عمدتا روستاهای آفریقایی در مستعمرات پرتغال را غارت می‌کرد. حملات مداوم او به کاروان های اسپانیایی سبب تا پادشاه اسپانیا برای سر وی جایزه بگذارد، اما ملکه الیزابت در سال 1580 به وی مقام سر را اهدا کرد و در سال 1588 نیز به مقام معاون دریاسالاری نیروی دریایی بریتانیا رسید.

به نوشته جیمز میل زمانی که «فرانسیس دریک» در سال 1580 با استقبال ملکه الیزابت پا به خاک انگلستان گذاشت، نزدیک به 500 هزار پوند طلا و کالای غارت شده از اسپانیایی ها را به همراه داشت و به این ترتیب توانست مخارج یک سال دربار ملکه الیزابت را تامین کند.

ارنست ماندل مورخ نیز در همین باره می نویسد: در حدود سال 1550 در انگلستان کمبود شدید سرمایه وجود داشت. راهزنی دریایی علیه ناوگان اسپانیا که در کسوت شرکت های سهامی سازمان داده شده بودند، این موقعیت را به خوبی تغییر داد.  بر اساس تخمین‌های صورت گرفته راهزنان دریایی در زمان حکومت الیزابت نزدیک به 12 میلیون پوند ثروت مستقیم وارد این کشور کردند.

*پیش به سوی تصرف دنیاهای جدید

اقدام دیگر ملکه الیزابت که باز هم با همکاری دزدان دریایی آغاز شد، تصرف مناطق جدید در ادامه ماجراجویی‌های کایوت بود. در سال 1585 با حمایت مستقیم ملکه الیزابت «والتر ریگ» نخستین مستعمره انگلیس را در در سرزمین کنونی آمریکا تصرف کرد که بخاطر ملکه الیزابت که در آن زمان وی را ملکه باکره می‌نامیدند، ویرجینیا نامیدند.

برای جلب سرمایه کمپانی های متعددی تاسیس شدند که اولین آن ها کمپانی ویرجینیا بود که اولین مزارع را بر پایه نیروی کار بردگان آفریقایی ایجاد کرد. در نتیجه همین اکتشافات بود که مستعمرات فراوان انگلیسی ها در قاره آمریکا همچون نیوفاوندلند، برمودا، باربادوس، باهاماس، ماساچوست، آنتیگوا، بلیز و جاماییکا کشف شدند.

*دزدان دریایی چگونه بریتانیا را نجات دادند

قدم بعدی که در همین زمان بریتانیا برای تسلط بر دریاها و عقب زدن اسپانیا و پرتغال انجام داد، پیروزی بر ناوگان عظیم «فیلیپ دوم» پادشاه اسپانیا بود. فیلیپ که بر سرزمین‌های وسیعی از آمریکای لاتین تا خاور دور حکم می راند و از دزدی های فرانسیس دریک از ناوگان اسپانیا به ستوه آمده بود دستور حمله به خاک بریتانیا را صادر کرد.

در این حمله قرار بود که ناوگان عظیم اسپانیا با یورش به خاک انگلستان و خلیج تیمز سر پل های لازم برای حمله به خاک انگلستان را فراهم کند و در ادامه نیز نزدیک به 15 هزار سرباز اروپایی وارد خاک انگلستان شده و به سمت لندن پیشروی کنند.

ناوگان اسپانیا شامل 130 کشتی جنگی بسیار بزرگ بود که نزدیک به 20 هزار ملوان را با خود حمل می کرد. کشتی های اسپانیایی بدون برخورد با مانعی تا دریای مانش جلو آمدند، اما در بدترین مکان ممکن گرفتار حمله فرانسیس دریک شدند. فرانسیس دریک با استفاده از تاریکی شب و کشتی های کوچک که قدرت حمل سی توپ را داشتند از پشت به کشتی های اسپانیایی حمله کردند و تا توانستند این کشتی ها را هدف قرار داده و غارت کردند.

ناوگان اسپانایی ها بار دیگر تا بندر کاله در فرانسه عقب نشینی کردند و این بار تلاش کردند تا با دور زدن انگلستان شانس خود را برای حمله امتحان کنند. ناوگان اسپانیا این بار نیز گرفتار بادهای سخت و حملات چریکی کشتی ها انگلیسی شد و بسیاری از این کشتی ها نیز با برخورد به سواحل صخره ای ایرلند قتل عام شدند. کسانی که نجات یافته بودند نیز اغلب به دست مردم محلی ایرلند قتل عام شدند.

در نهایت ناوگان آرمادا در حالی که نصف ناوگان خود را از دست داده بودند بار دیگر به بندر اصلی خود بازگشتند. نیروی دریایی اسپانیا هرگز پس از این شکست نتوانست کمر راست کند و عملا تسلط بر دریاهای جهان را به انگلستان سپرد.

از سوی دیگر انگلیسی ها با همکاری دولت صفوی در ایران توانستند پرتغالی‌ها را با تصرف جزیره و بندر گمبرون از خلیج فارس بیرون برانند که مقدمه سقوط امپراطوری این کشور در شرق دور و منطقه هند بود. تنها زمان لازم بود که انگلیسی‌ها بر امپراطوری هند  مسلط شده و تبدیل به قدرت اصلی استعمارگر دنیا شوند.

*عظمتی که مدیون دزدان دریایی بود

این تاریخچه کوتاه به خوبی نشان می دهد که مهم ترین دوره استعماری بریتانیا و تلاش برای انباشت سرمایه نتیجه همکاری مستقیم ملکه الیزابت با دزدان دریایی بوده است.

سود اصلی این غارت گری ها نیز نه به مردم بریتانیا بلکه مستقیما به کمپانی های خصوصی که با سرمایه تجار بریتانیایی تشکیل شده بود می رسید و در تمام این تشکل های اقتصادی نیز دربار انگلستان سهامدار اصلی بود.

ثروت ناشی از همین چپاول ها بود که زمینه ساز آغاز انقلاب صنعتی در بریتانیای قرن 18 و 19 شد و غرب را به سرمایه دار اصلی دنیا تبدیل کرد. شاید خنده دار ترین نکته در این میان ساخت یک نمونه کامل از کشتی فرانسیس دریک و به آب انداختن آن در رودخانه  تایمز باشد. کشتی‌ای که در آن زمان «گلدن هیند» نامیده می‌شد و شاید به مردم بریتانیا و حتی مردم دنیا یادآوری می کند که آنچه انگلستان دارد از چپاول دزدان دریایی است.

مهدی پورصفا