رهبر معظم انقلاب در دیداری که با برنامه سازان تلویزیونی داشتند نکات مهمی فرمودند که در این شرایط پر بیم و امید می تواند راهگشای بسیاری از موارد باشد. شرایطی که از ابهامات و تردید های بسیاری در صنعت رسانه برخوردار است. در این شرایط اگرچه میزان استفاده مخاطبان از صداوسیما کمتر شده است ولی هنوز رسانه ی اصلی و جلودار همین صداوسیما است. مخاطبان رسانه هم به دلیل پیشرفت فناوری رسانه ها، انتظارات بیش تری دارند و در تعامل جدی تری با محتوای رسانه هستند. صداوسیما در شرایط فعلی انحصار گذشته را ندارد و برای تاثیرگذاری بیشتر، می بایستی دقت بیشتری در تولید محتوا و برنامه سازی داشته باشد.

 

در دیدار مقام معظم رهبری با تهیه کنندگان و کارگردانان و بازیگران[1]، ضمن ارائه سخنانی از طرف هنرمندان، نکاتی را جهت حضور فعال تر در فضای فرهنگی به آن ها متذکر شدند. بعد از این دیدار نیز معظم له، در پیامی مکتوب[2]، نکات جامعی در موضوع برنامه سازی به هنرمندان بیان کردند که این پیام می تواند به عنوان لوحی ارزشمند و راهگشا برای توفیق و سربلندی هنرمندان در عرصه جنگ نرم در نظر گرفته شود. این پیام با مقدمه ای درباره جنگ نرم شروع می شود. مساله‌ای که اگرچه بارها توسط مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفته است لیکن توسط مسئولین، در حد کفایت و ضرورت به آن پرداخته نشده است. کوتاهی مسئولین و کارگزارن نظام نسبت به مساله جنگ نرم باعث نشده است اهمیت این موضوع کم شود. بنابراین فرمانده کل قوا، باز هم بر لزوم توجه به این موضوع تاکید می کنند. اهالی فرهنگ و رسانه و به طور خاص، هنرمندان و فیلمسازان یکی از اصلی ترین فرماندهان و خط نگهداران جنگ نرم هستند که اگر فراموشی مساله جنگ نرم توسط این گروه انجام بگیرد بیشتر از فراموشی سایر اقشار، تخریب و نابودی به بار خواهد آورد. این نقش کلیدی در بیانات ایشان چنین عنوان می شود: «اثرگذاری کارها خیلی زیاد است، میتوانید در این نمایشهایی که داده میشود -در سریالها و اینها- گاهی اوقات این محاوره‌ای که در این فیلم هست، یک کلمه‌اش یک تأثیر بزرگ در مقابل میگذارد؛ گاهی یک کلمه.»[3]

 

این بیان همان گونه که ظرفیت عظیم پیام های مستقیم و غیر مستقیم موجود در فیلم ها را بیان می دارد غفلت از استفاده آن ها و یا باور نداشتن به این ظرفیت عظیم، می تواند باعث سکون و انفعال در جنگ نرم شود. از سویی دیگر برخی هنرمندان به قابلیت تاثیرگذاری پیام های تصویری قائل هستند اما به حضور در جنگ نرم اعتقادی ندارند. این معضل خودساخته توسط هنرمندان به بیان مقام معظم رهبری، «خود بخشی از جنگ نرم» است که باعث پیچیده شدن شرایط می شود. بی اعتقادی بعضی از هنرمندان به جنگ نرم می تواند باعث تاثیرگذاری بر افرادی باشد که جنگ نرم را باور دارند. این اتفاق هنگامی می افتد که آن ها نسبت به مواضع هنرمندان متعهد، بازخورد منفی حتی سکوت از خود نشان دهند. بنابراین برای تاثیرگذاری عمیق بر جامعه، نیاز به باور جمعی هنرمندان به موضوع جنگ نرم وجود دارد. البته باور به جنگ نرم پایان راه نیست. آگاهی از شرایط نابرابر در عرصه رسانه نیاز به واکنش مسئولانه و تلاش شایسته منجر میشود. در بیان رهبری، دو گروه در این جنگ نرم رفتار غلط نشان می دهند: یک گروه که بی تفاوت از کنار این حادثه می گذرند که مقام معظم رهبری از ایشان به عنوان «مسئولیت ناپذیر» و گروه دیگر که با دشمن همراهی و به او کمک می کنند، و رهبر انقلاب از این دسته با عنوان «دشمن شیفته» یاد می کنند. گروهی از هنرمندان در داخل کشور و با صرف بودجه همین کشور دقیقا آثاری را تولید می کنند که اگر دشمنان میخواستند به داخل کشور بیایند و این آثار را تولید کنند نمی توانستند. این نشان از شیفتگی آن نسبت به غرب دارد که تمام تلاش این عده، حضور در جشنواره های خارجی و کسب رضایت آن مجامع است.

 

مقام معظم رهبری درباره گروه سومی که حضور فعالانه در عرصه جنگ نرم را دارند، این گونه توصیف کرده اند: « امروز در کشور بحمدالله کم نیستند کسانی که دارای موضع مسئولانه و تلاش شایسته‌اند؛ این باید روزبه‌روز افزایش یابد.»[4]. وجود افراد ذکر شده اگرچه برای حضور موثر در جنگ نا برابر فرهنگی ضروری است ولی این افراد به تنهایی نمی توانند در این جنگ به پیروزی برسند. بنابراین لازم است بر تعداد آن ها افزوده شود. برای دستیابی به این مهم لازم است این افراد شناسایی شوند و توسط موسسات و نهادهای انقلابی که تعداد آن ها نیز کم نیست حمایت شوند. حمایت از این افراد باعث افزایش توان آن ها و در نتیجه افزایش حجم و کیفیت آثار تولیدی توسط آن ها می شود. همجوار کردن نیروهای جوان و کم تجربه با این افراد توسط موسسات و نهادهای فرهنگی، می تواند گام مهمی در تربیت و ارتقا نیروهای جوان انقلابی در حوزه برنامه سازی باشد. این اتفاق باعث حضور پررنگ تر افرادی در جامعه هنری می شود که اعتقاد به حضور در جنگ نرم دارند. بدین صورت انحصار و چیرگی هنرمندان «مسئولیت ناپذیر» و «دشمن شیفته» نیز کم خواهد شد.

 

برای موثر بودن آثار رسانه ای معمولا دو بعد تعریف می شود. بعد اول محتوا و بعد دوم قالب است. اگر اثری یکی از این دو را نداشته باشد و یا در هر یک از آن ها ضعیف می باشد نمی توان انتظار داشته باشیم بتواند بر مخاطب تاثیر مثبت بگذارد. در بعد محتوا، تولیدات رسانه ای می بایست سراغ سوژه هایی بروند که مساله اصلی جامعه باشند و گسترش آن مفهوم باعث استعلای کشور گردد. موضوعات و مسائل زیادی در کشور وجود دارد که رسانه ها می توانند با پرداختن به آن و ارائه راه حل در ضمیمه اثر اقدام به مرتفع کردن آن مسائل کنند. رهبر انقلاب در پیام خود به برنامه سازان به برخی از این موضوعات اشاره می کنند: « ما بایستی تصویر درستی از رژیم طاغوت، رژیم گذشته را به جوان امروز نشان بدهیم؛ این کار نشده، به خوبی انجام نگرفته. راجع به انقلاب باید صحبت بکنیم، راجع به دفاع مقدس باید کار کنیم، راجع به مسئله‌ی خانواده باید کار کنیم؛ خانواده‌ی ایرانی، هویت ایرانی، فرهنگ ایرانی، گذشته‌ی ایرانی، تاریخ ایرانی، اینها همه‌اش چیزهای باارزشی است، ما روی همه‌ی اینها میتوانیم کار کنیم.»[5] در کشور ما با توجه به تاریخ غنی و همچنین وضعیت کنونی جامعه، مسایل و مشکلات و محدودیت های مضاعفی وجود دارد که بیش از سایر جوامع به تلاش های رسانه ای احتیاج دارد. در این میان عده قابل توجهی از فیلمسازان موضوعات و سوژه ها را محدود قلمداد می کنند. مقام معظم رهبری در این باره فرمودند: «حالا اینکه آقایان میگویید محدودیت در موضوعات هست، من درست نمیفهمم که چه محدودیتی در موضوعات وجود دارد. این همه موضوعات فراوان هست، بنشینند کار بکنند»[6]. انتخاب محتوای مناسب که برای غنی سازی همه مسیر نیست بلکه برای تاثیر گذاری مثبت بر مخاطب هنوز نیمه راه باقی مانده است. بخش مهم باقی مانده، انتخاب و اجرای قالب مناسب با توجه به محتوای انتخاب شده است. چه بسا فیلم هایی که محتوایی خوبی دارند ولی به دلیل بهره نبردن از قالب های رسانه مناسب و با کیفیت نمی توانند نظر مخاطب را جلب کنند. توجه به ظرافت ها و لطائف هنری که در بسیاری از موارد باعث می شوند پیام به طور غیر مستقیم به مخاطب ارسال شود می توانند تاثیر بسزایی در حجم تاثیر گذاری بر مخاطب بگذارند. رهبر انقلاب در این رابطه چنین تصریح می کنند: «یک جمله ممکن است که یک جمع زیادی جوان را نمازخوان کند؛ هیچ لزومی ندارد ما وضوگرفتن و نمازخواندن یکی را حتماً نشان بدهیم برای اینکه مردم را به نمازخواندن تشویق کنیم. گاهی اوقات اگر چنانچه شما بتوانید هنرمندانه یک جمله را در همین محاورات -به قول شما دیالوگها- بگنجانید، ای بسا یک جمله افراد را گرایش به نماز بدهد، یک جمله افراد را گرایش به جهاد بدهد، یک جمله افراد را گرایش به اخلاص در عمل بدهد، اینها خیلی مهم است.»[7]

 

 

پی‌نوشت