دو سال از آغاز عملیات نظامی روسیه در سوریه می گذرد و طی این مدت تحولات عمیقی در صحنه میدانی صورت گرفته است. برخی شکست ها، چندین پیروزی بزرگ، احتمال پایان دادن به چندین سال جنگ خونین در سوریه و خطر افزایش تعارضات مسکو و واشنگتن در سوریه را می توان چکیده تحولات رخ داده بعد از دو سال ارزیابی کرد. عملیات نظامی روسیه در سوریه به صورت رسمی در 30 سپتامبر 2015 آغاز شد و روسها با جنگنده های پیشرفته خود مواضع داعش در شهرهای مختلف سوریه را هدف قرار دادند. هرچند حملات نظامی روسیه به درخواست رسمی دولت سوریه صورت گرفت اما روسها اهداف دیگری نظیر جلوگیری از ورود تروریست ها به کشور خود و تبدیل شدن آن به یک گرایش بزرگ تروریستی که روسیه و دیگر کشورها را تهدید می کند، را نیز در سر داشتند. رویدادهای مهمی که طی دو سال عملیات نظامی روسها در سوریه رخ داده است، به صورت خلاصه بدین شرح است:

 

بازپس گیری حلب

 

در سپتامبر 2016 نیروهای دولتی سوریه با پشتیبانی هوایی روسیه اقدام به تسخیر حلب به عنوان دومین شهر بزرگ سوریه کردند. در آن زمان شهر به دو قسمت تقریبا مساوی تقسیم شده بود که قسمت غربی تحت کنترل نیروهای دولتی سوریه و نیمه شرقی آن تحت اداره گروه های مسلح تروریستی بود که تعداد قابل توجهی از آنها عمدتا از جبهه النصره بودند. درهم آمیختن گروه ها، یک منبع ثابت تنش بین ایالات متحده و روسیه بود؛ واشنگتن مسکو را متهم می کرد که گروه های میانه رو مخالف بشار اسد را هدف قرار می دهد و مسکو گلایه می کرد که ایالات متحده تروریست ها را به خوب و بد تقسیم کرده است. از نگاه کرملین، این امر عامل اصلی فروپاشی آتش بس های مورد توافق بوده است. ماهیت مبارزه شهری همواره بدین گونه بود که گروه های شورشی به شهروندان غیرنظامی  اجازه ترک مناطق درگیری را نمی دادند. همین امر موجب می شد تا همواره تلفات غیرنظامیان توسط سیاستمداران غربی و رسانه های جریان اصلی مورد انتقاد واقع شده و اتهاماتی نظیر «جنایات جنگی» و«بربریت» را به روسیه  نسبت بدهند.

 

پالمیرا و تحولات پس از آن

 

آزادی پالمیرا موفقیت کلیدی عملیات نظامی روسیه در سال 2016 بود، هرچند از دست دادن این شهر نیز به همان انداره تحقیر کننده بود. البته چندی بعد مجددا نیروهای سوریه با حمایت روسیه توانستند داعش را از پالمیرا خارج کنند. یک ماه پس از عقب نشینی داعش از شهر باستانی پالیمرا، ارکستر تئاتر ماریینسکی، کنسرتی به نام "دعا برای پالمیرا، موسیقی دیوارهای باستانی را احیا می کند " در آمفی تئاتر پالمیرا برگزار شد.

 

تمرکز جاری برای دمشق و روسیه ، بازپس گیری استان دیر الزور در شرق سوریه است. این ناحیه ای است که سالها تحت محاصره قرار گرفته است و تروریست ها کنترل بخش های روستایی استان و حومه شهر را در دست دارند.  در اوایل ماه سپتامبر سال 2017 پیشرفت هایی صورت گرفت که نقطه عطفی برای شکست دادن  داعش در سوریه است. گروه داعش هنوز بخشی از رقه را تحت کنترل دارد و این شهر را پایتخت حکومت خود خوانده خود می داند.هرچند پیش بینی می شود تا پایان سال رقه نیز آزاد گردد.

 

چکمه های آمریکایی در زمین سوریه

 

ناظران بر این باورند که بسیاری از وعده های انتخاباتی دونالد ترامپ در مقطع انتخابات ریاست جمهوری شامل تغییر سیاست اوباما در سوریه و به رسمیت شناختن معامله با روسیه برای شکست دادن داعش اکنون بی اعتبار مانده است. علاوه بر این خطر درگیری مسلحانه روسیه و آمریکا نیز در سوریه افزایش یافته است. رویکرد آمریکایی ها در مقطع کنونی حمایت از نیروی دموکراتیک سوریه- ائتلافی از شبه نظامیان کرد- است. این تصمیم که سبب توانمند شدن کردها شده است موجبات نگرانی متحدین کاخ سفید از جمله ترکیه را فراهم آورده است. هرچند حمایت آمریکا از شبه نظامیان کردی، هیچ چیز جدیدی نیست، اما حرکت ترامپ به اندازه کافی برای آنکارا بیگانه است، به این معنی که از دید برخی ها ترکیه ممکن است نیاز به هدف قرار دادن هواپیماهای آمریکایی را نیز داشته باشد.

 

حمایت آمریکا از شبه نظامیان کرد در سوریه فراتر از سلاح و آموزش است و تاکنون چندین بار به نیروهای دولتی سوری حمله کرده اند. به نظر می رسد این شبه نظامیان دستور العمل هایی فراتر از شکست داعش را داشته باشند، بدین معنی که ممکن است تحرکاتی را برای مقابله با ارتش سوریه نیز در نظر بگیرند. میدان نفتی استان دیرالزور مکان مهمی است که هر کدام از طرفین موفق به تصرف آن شوند، شانس بیشتری برای حفظ و بهره برداری از آن در آینده خواهند داشت .متن گزارش وزارت دفاع روسیه در ماه جاری به طور فزاینده ای نسبت به آمریکا حالتی خصمانه گرفته است. دیپلمات های روسی واشنگتن را به ریاکاری در سوریه متهم کرده اند. در هر حال، به نظر می رسد خطر تعارض مستقیم نظامی بین روسیه و آمریکا در سوریه رو به افزایش است.[1]

 

صلح امکان پذیر است

 

در شرایطی که بر خلاف پیش بینی ها مناسبات روسیه و آمریکا در سوریه رو به تنش نهاده است اما تغییرات چشم گیری در روابط و نگرش های مسکو و آنکارا طی همین مدت رخ داده است. سال گذشته و پس از سرنگونی یک جنگنده روسی توسط نیروهای ترک، طرفین در آستانه جنگ بودند اما توانستند با درک شرایط به سمت همکاری در سوریه حرکت کنند. تحول چشمگیر دیگر پس از حلب توافق سه جانبه بین روسیه، ترکیه و ایران در سوریه بود. سه کشور بعدها به توافقات دیگری دست یافتند که بر اساس آن مکانیزم هایی برای پایان دادن به خشونت در سوریه را در نظر می گرفت. هرچند این توافقات با چالش هایی نیز همراه بوده است اما به نظر می رسد که در خنثی سازی خشونت در سوریه موفق بوده است. ناظران غربی می گویند این امر به تقسیم بندی کشور منجر می شود، ادعایی که روسیه به شدت آن را انکار می کند. روسیه می گوید متوقف کردن خشونت و کاهش درد و رنج به همراه اقدامات بشردوستانه ضروری است تا به مردم سوریه فرصتی برای گفتگو داده شود که آنها چگونه می خواهند زندگی کنند.

 

چشم انداز

 

از نطر روس ها، تکرار اشتباهات امریکا در عراق و لیبی می تواند تداوم مبارزه موفقیت آمیز با تروریسم را با چالش مواجه کند و منطقه را هرچه بیشتر به سمت هرج و مرج کامل ببرد. روسیه چه بخواهد در جریان بحران کنونی سوریه سیاست صبر را در پیش بگیرد یا رویکردی دیگر را اتخاذ کند، بعید است این کشور از منافع خود در سوریه دست بکشد. روس ها حتی در صورت تجزیه سوریه نیز می توانند منافع بزرگی کسب کنند تداوم پایگاه نظامی در طرطوس و سیطره بر دریا ایده آل روسیه است. به طور کلی رویکرد روسیه در طول بحران سوریه به گونه ای بود که این کشور نهایت تلاش خود را برای عدم تکرار تجربه های پیشین به کار گرفت. درس گرفتن روسیه از اشتباهات گذشته باعث شد تا ابتکار عمل روسیه در موضوع سوریه با وجود فشار بیش از اندازه غرب و اتحادهای شکل گرفته غربی – عربی اجازه ندهد از دستش خارج شود. علاوه بر این تحولات صورت گرفته در منطقه به سمت و سویی رفته است که روسیه به استثنای سوریه دیگر مقام و موقعیت خاصی در خاورمیانه و شمال آفریقا ندارد و از قضا سوریه بنا به دلایل مختلف از بیشترین اهمیت برای حضور و نفوذ روس ها برخوردار است. از یک طرف تنها پایگاه نظامی روسیه در خارج از مجموعه جمهوری های بازمانده از فروپاشی شوروی در سوریه قرار دارد و از طرف دیگر ، حضور در این پایگاه (طرطوس) امکان تسلط روس ها بر دریای مدیترانه را تسهیل کرده است.[2]

 

پی نوشت:

 

[1] RT. 2 years of Russia in Syria: ISIS shrinking, Iran & Turkey linking, conflict risk with US lurking, 30 Sep, 2017.

 

https://www.rt.com/news/405098-russian-campaign-syria-anniversary/

 

[2] . احسان تقوایی،تداوم نظم روسی در سوریه،دیپلماسی ایرانی،21 تیر 1395  .

 

http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/1961103/%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D9%88