95/8/16

میزخبری با حضور جناب آقای دکتر مراد کاویانی راد, دانشیار جغرافیای سیاسی و ژءوپلتیک دانشگاه خوارزمی تهران حول محور  بحران های زیست محیطی و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در محل غرفه اندیشه و راهبرد برگزار شد.

امسال در ۱۵ خرداد ماه، آقای مودی -نخست وزیر هند- به همراه آقای اشرف غنی سد سلما در نزدیکی شهر هرات را افتتاح کردند. سد سلما بر روی هریرود، ساخته شده است. این رود، نزدیک به ۵۰۰ کیلومتر را در داخل خاک افغانستان طی می کند تا به مرز ایران می رسد و بعد از آن به موازات مرز ایران به سمت ترکمنستان می رود. بخش عمده ای از آب این رود می آید و سدی را که بین ایران و ترکمنستان تحت عنوان «سد دوستی» ایجاد شده است را پر می کند. بر اساس برآوردی که پارسال انجام شده بود، نزدیک به سیصد میلیون مترمکعب آب از افغانستان وارد سد دوستی ایران شده بود، اما از اسفند ماه پارسال تا اواخر فروردین، میزان ورودی آب هریرود به داخل سد دوستی به ۳ میلیون متر مکعب رسیده بود. از ۳۰۰ به ۳ میلیون مترمکعب رسیده بود یعنی عملاً یک صدم شده بود. شهر مشهد ایران، از بزرگترین کلانشهرهای ایران است و بین ۶۰ تا ۷۰ درصد آب به طور متوسط از طریق سد دوستی تأمین می شود در نتیجه این اتفاق طبیعتاً امنیت آبی این شهر را تهدید خواهد کرد. این مطلبی بود که ذهن ما را به خود مشغول کرد. در این مدت هم من کم دیدم که توسط کارشناسان امر، دانشگاهیان و رسانه ها پوشش داده شود. در حالی که این یک واقعیت است که به نظر می رسد مشهد در این مناسبات هیدروپلیتیک به نوعی گروگان افغان‏ها خواهد بود.

اساساً منابع طبیعی در سراسر دنیا به طور همسان پراکنده نشده اند و اساسی ترین منبعی که در طبیعت وجود دارد و حیات انسان ها به آن وابسته است، وجود آب است. به این معنا که هرجا آب وجود نداشته باشد، عملاً حیات و مدنیتی هم وجود نخواهد داشت. بر این اساس امنیت آبی سکونتگاه های انسانی، اولویت اول همه سکونتگاه ها را تشکیل می دهد. این اولویت به ویژه در کشورها یا مناطقی که میزان بارش، کم و اقلیم، خشک است، نمود و اولویت بسیار بیشتری پیدا می کند. بر این اساس بخش عمده ای از تلاش کشورها یا به قول ما واحدهای سیاسی-فضایی معطوف به تأمین پایدار آب برای جمعیت است. در لازمه ی تأمین آب هم بحث مناسبات قدرت مطرح می شود. مناسبات قدرت، طیفی است یعنی بر فرض از همزیستی، تعامل و همکاری تا تنش و کشمکش و جنگ را دربر می گیرد. کشورها معمولاً به تناسب این مناسبات قدرت، یک رویکرد را انتخاب می کنند که بتوانند خواسته یا مطالبه ی خود را تأمین کنند. امروز هم آب کم است. وقتی آب، کم و نیاز هم به آن فزاینده باشد، طبیعتاً باز در اینجا مناسبات قدرت شکل می گیرد. بر این اساس کمبود آب، افزایش مصرف آب و تهی شدن بسیاری از منابع آبی در خاورمیانه و در جنوب غرب آسیا که ما در آنجا زندگی می کنیم، در سیاسی شدن مقوله ی آب اثرگذار بوده است. همین مقوله نیز در شکل گیری واژه‏ای تحت عنوان «هیدروپلیتیک» اثرگذار بوده است. به همین دلیل با توجه به تغییر اقلیم، تغییر نوع بارش و تهی شدن سفره های آب زیرزمینی، هیدروپلیتیک به عنوان یکی از گرایشات مطرح در جغرافیای سیاسی، هر روز اهمیت بیشتری را به ویژه در منطقه ما و به ویژه در کشور ما ایفا می کند،شود.