اکنون مناسب است ساختار عملی عملیات بانکی در بانکداری بدون بهره را مورد تحلیل قرار دهیم.این تحلیل به منابع و کاربردهای اموال یعنی جریان ورودی سپرده ها و تولید داراییهای سودآور از آنها نظر خواهد داشت.

 

آی اکو نیوز -  دکتر ساسان شاه ویسی * :   اکنون مناسب است ساختار عملی عملیات بانکی در بانکداری بدون بهره را مورد تحلیل قرار دهیم.این تحلیل به منابع و کاربردهای اموال یعنی جریان ورودی سپرده ها و تولید داراییهای سودآور از آنها نظر خواهد داشت. در تحلیل انواع سپرده ها می توان از تعریف کینز از انگیزه های ترجیحی نقدینگی و پس انداز استفاده نمود.

سپرده های بانکهای تجاری از سه مقوله گسترده اند:

الف)سپرده های ثابت یا سپرده مدت دار.

ب)سپرده های حساب پس انداز بانکی.

ج) سپرده های حساب جاری.

البته انگیزه های سپرده ها و سپرده گذاران در این سه نوع متفاوت است.

انگیزه سپرده گذاران در سپرده نوع اول یعنی سپرده ثابت انگیزه سرمایه گذاری یا انگیزه مالی است، یعنی : کسب مقداری درآمد از داراییهای بیکار در دوره ای که سپرده گذار خود از این داراییها در فعالیتهای اقتصادی معمولی خود استفاده نمی کند.بانکها این داراییها را در اختیار گروههایی قرار می دهند که برای تولید و کسب درآمد از طریق آن به این داراییها نیاز دارند. بانکها بدین صورت این اموال را سرمایه گذاری می کنند. این داراییهای سرمایه ای یا وامها مهمترین فعالیت سود آور بانکها را در بانکداری بدون بهره تشکیل می دهند. در صورت تقاضای زیاد برای وام مقداری از دارایی مورد نیاز از سپرده های دسته دوم تأمین می شود که در پاراگراف بعد از آن سخن خواهیم گفت. اما در موردی که تقاضا باز هم افزایش یابد، بانک می تواند مانند وضعیت فعلی از بانک مرکزی وام بگیرد. بدیهی است که تأمین دارایی ازاین منبع به سیاست پولی بانک مرکزی بستگی دارد که کاملا می توان آن را درک کرد. بانکها می توانند سود سهامی را که از این اموال به دست می آورند بین سپرده گذاران سرمایه ای توزیع کنند. درآمد یا سود سهامی را که از این داراییها به دست می آیند می توان به تناسب سپرده ها به حساب سپرده گذاران واریز کرد.

انگیزه سپرده نوع دوم یعنی حساب سپرده بانکی نیز تمایل به پس انداز مقداری دارایی و کسب مقداری درآمد است. سپرده ثابت سپرده جامعه کاسبان و سایر اقشار ثروتمند اجتماع است که داراییهای بیکاری دارند و خود به دلیل فقدان اطلاعات درباره فرصتها و یا به سبب نداشتن ابتکار و تمایل به پرهیز از خطر نمی توانند راه سرمایه گذاری مستقیمی برای آن بیندیشند.در دیگر سو سپرده گذاران در حسابهای سپرده بانکی افرادی از طبقه متوسط هستند و انگیزه آنان اولاً انگیزه احتیاطی و ثانیاً انگیزه سرمایه گذاری یا انگیزه مالی است. افراد این گروه ترجیح می دهند در حساب سپرده بانکی سپرده داشته باشند نه در حساب جاری، زیرا انگیزه آنان ممکن است کسب درآمدی اندک در مدتی باشد که اموال خود را به بانکها سپرده اند.

سپرده نوع سوم یعنی سپرده حساب جاری از آن اقشار مختلف مردم و مهمترین انگیزه آنها انگیزه معاملاتی است و هدف از آن آماده دسترسی نگه داشتن مازاد نقدینگی است به گونه ای که سپرده گذاران بتوانند به این حساب چک بنویسند و راه ساده ای برای خرج و پرداخت داشته باشند. انگیزه این سپرده گذاران دریافت سود یا درآمد نیست، بدین علت بانکها معمولا سودی به این سپرده ها نمی دهند و نیازی نیز به این کار ندارند. در چارچوب تحول یافته چنین داراییهایی برای پرداخت وام یا سرمایه گذاری یا خرید اوراق بهادار سرمایه گذاری نمی شود، اما بانکها می توانند این سرمایه گذاری یا خرید اوراق بهادار سرمایه گذاری نمی شود، اما بانکها می توانند این مازاد نقدینگی کوتاه مدت سپرده گذاران را به صورت وامهای بسیار کوتاه مدت به گروههایی بپردازند که بر اثر مشکلات اجتناب ناپذیری در مدیریت نقدینگی و عدم همزبانی بین جریان ورودی و خروجی منابع نقدی دچار کمبود نقدینگی شده اند.در واقع بانکهای جدید در بسیاری از کشورها علاوه بر قیمت دسته چکها کارمزدهای متوسطی از سپرده گذاران در حساب جاری دریافت می کنند. دلیل اصلی دریافت این کارمزد این است که بانکها علاوه بر جبران برخی هزینه های اجتناب ناپذیر خود، راه ساده ای برای پرداخت در اختیار این دسته سپرده گذاران می گذارند.

بنابراین منطقاً وامهای بسیار کوتاه مدتی که از این  گونه داراییها پرداخت می شود، درآمد چندانی را برای بانکها از سوی گروههایی که برای اهداف کوتاه مدت و تنظیم وضعیت مالی خود نه سرمایه گذاری در امور سودآور وام می گیرند، به ارمغان نمی آورد.

این شیوه عمل در مورد سپرده های حساب جاری مسأله ای اساسی را که در مورد بانکداری بدون بهره در ذهن مردم به وجود می آید حل می کند.بانکها از وامهایی که از پولهای این حساب داده می شود بهره نمی گیرند اما می توانند از مراجعان خود در ازای هزینه ای که برای ثبت دفاتر حسابداری و فعالیتهایی از این قبیل متحمل می شوند و در جریان واگذاری وامهای کوتاه مدت اجتناب ناپذیرند مبلغ متوسطی به نام کارمزد دریافت کنند. حتی در وضعیت کنونی بهره اسناد خزانه بسیار صوری است و دگرگونی نظام کنونی به نظام بانکداری بدون بهره هیچ مشکل جدی به همراه نخواهد داشت. همچنین می توان از مازاد نقدینگی این گونه سپرده ها برای پرداخت وامهای کوتاه مدت بین بانکی استفاده کرد.

در پرتو تصویر فوق از ساختار بانکداری بدون بهره می توان کارایی مالی و امکان عملی آن را بروشنی مشاهده کرد. به کمک این دورنما می توان یک ترازنامه ( صورت وضعیت) و یک حساب سود و زیان (صورت درآمد) تنظیم کرد تا آشکار شود که عملیات بانکی در نظام بانکداری بدون بهره می تواند به اندازه عملیات سیستم فعلی آسان و سودآور باشد. امید است که این این بحث نه تنها اقتصاددانان بلکه بانکداران عملی را اقناع کند.

 *  اقتصاد دان و رییس مؤسسه اندیشه و تدبیر انقلاب اسلامی به عضویت در شورای سیاست گذاری کنفرانس بین المللی برند

ادامه دارد 

6 آبان 1394